بی اختیاری ادراری به معنی خروج ادرار به صورت تصادفی و ناخواسته بوده که یک موضوع بسیار شایع می باشد که میلیون ها نفر از سراسر دنیا این را بیماری تجربه کرده اند پس ترسی وجود ندارد. در حالی بی اختیاری ادرار ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد، ولی در افراد سالمند، به خصوص زنان، شایع تر است.
آنچه در این مقاله خواهید آموخت:
این اتفاق برای خیلی ها خجالت آور بوده و باعث میشود از فعالیت های عادی خود دوری کنند و مدام استرس داشته باشد. اما باید بدانید بی اختیاری ادرار معمولاً قابل پیشگیری و درمان می باشد و با مراجعه به پزشک متخصص ارولوژی در اکثر موارد به راحتی درمان می شود.
اولین بار که اتفاق می افتد این سوال برای شما پیش میاد که اتفاقی افتاده؟ پس بگذارید خیلی ساده توضیح بدیم
مثانه یک عضو تو خالی پایین شکم بوده که جزئی از سیستم ادراری شما می باشد البته این سیستم شامل قسمت های دیگری مثل کلیه ها، حالب ها و مجاری ادراری نیز میشود. هنگام دفع ادرار ماهیچه های مثانه سفت شده و ادرار را به سمت لوله های مجاری ادرار منتقل می کنند در همین حال عضلات اطراف لوله های مجاری ادرار شل شده تا ادرار از آن ها عبور کند، پس حتما متوجه شدید وقتی که عضلات مثانه یا عضلات مجاری ادرار به درستی کار نکنند باعث میشود ادرار ناخواسته از بدن خارج شد و اصطلاحا دچار بی اختیاری ادرار بشوید.
این اتفاق ممکن دلایل مختلفی مثل عفونت دستگاه ادراری یا یبوست داشته باشد. یا حتی بعضی از داروهای خاص باعث این اتفاق بشود که موارد بالا باعث بی اختیاری ادرار به صورت کوتاه میشه ولی اگر طولانی مدت بشه این موضوع به احتمال یکی از موارد زیر است:
- ضعف عضله های اطراف مثانه یا کف لگن
- حاملگی و زایمان طبیعی
- اضافه وزن شدید
- سابقه خانوادگی بی اختیاری ادرار
- بیش فعالی عضلات مثانه
- افزایش سن – به معنی این نیست که حتما با افزایش سن بی اختیاری ادرار خواهیم داشت بلکه فقط ریسک ابتلا به این بیماری را زیاد میکند
- آسیب دیدن اعصابی که مثانه را کنترل می کنند به علت بیماری هایی مانند ام اس، پارکینسون یا دیابت
- شاید کمی عجیب باشه ولی بیماری های مفصلی مثل آرتریت یا آرتروز که باعث میشه فرد نتونه به موقع خودش به دستشویی برسونه
- جابجایی مثانه، راست روده و رحم از محل اصلی خودشون به هر علتی که باعث میشه مثانه و لوله های مجاری ادرار به درستی نتوانند کار بکنند و باعث خروج اتفاقی ادرار بشود.
موارد بالا تقریبا عمومی بوده ولی در مردان بی اختیاری ادرار کمی متفاوت بوده و دلایل دیگری هم میتواند داشته باشه که شایع ترینش مشکلات مربوط به پروستات بوده که باعث بی اختیاری ادرار در مردان میشود اما مواردی دیگری مانند:
- التهاب غده پروستات که بهش پروستاتیت میگن
- آسیب به اعصاب یا عضلات مربوط به سیستم دفع ادرار در اثر جراحی
- بزرگ شدن غده پروستات، که در اثر هایپرپلازی خوش خیم پروستات ایجاد میشود، این اتفاق در مردان افتاده که با شروع میانسالی پروستات رشد میکند و از حالت طبیعی خود بزرگتر میشود.
انواع بی اختیاری ادرار
بی اختیاری ادرار انواع مختلفی داره ولی اگر بخوایم شایع ترین هاش رو بگیم دو مورد اول یعنی بی اختیاری استرسی و بی اختیاری اضطراری میشود و به صورت موارد زیر علت های شایع تر این بیماری است:
- بی اختیاری استرسی: این مدل از بی اختیاری ادرار هنگام فشار به مثانه اتفاق می افتد مثلا هنگام عطسه یا سرفه، بلند کردن جسم سنگین، خندیدن و یا حتی ورزش کردن این موضوع در خانم ها و دختران جوان شایع تر است که علت اش ضعیف شدن یا آسیب دیدن عضلاتی است که وظیفه جلوگیری از خروج ادرار را دارند ( عضله کف لگن و عضله اسفنکتر مجرای ادرار ) ممکنه بعد از یائسگی هم تشدید بشود. در این مدل از بی اختیاری معمولا حجم خیلی کمی از ادرار اتفاقی از بدن خارج میشود مگر اینکه مثانه پر باشد.
- بی اختیاری اضطراری: این مدل از بی اختیاری زمانی اتفاق می افتد که فرد ناگهانی و خیلی شدید احتیاج به دستشویی پیدا میکند و نمی تواند به اندازه کافی ادرار خود را نگه دارد تا به سرویس بهداشتی برسد معمولا از شروع این حس اضطرار تا خروج ناخواسته ادرار تنها چند ثانیه فاصله است. که بهش میگن سندروم مثانه بیش فعال که مربوط به بیش فعالی عضله دتروسور ( این عضله مثانه را کنترل میکند ) این نوع در بیمارانی با سابقه دیابت، بیماری آلزایمر، پارکینسون، مولتیپل اسکلروزیس یا سکته مغزی دارند، شایع تر است.
- بی اختیاری سرریزی: همینطور که از اسمش مشخص هنگامی اتفاق می افته که مثانه کاملا پر شده و مقداری از ادرار اتفاقی خارج بشود اگر علت اش بزرگ شدن پروستات و فشار به مجاری ادرار که باعث جلوگیری از تخلیه کامل مثانه میشه نباشه می تونه علت اش دیابت یا آسیب نخاعی باشه.
- بی اختیاری کامل:زمانی که مثانه اصلا نتواند ادرار را نگه دارد، که باعث می شود ادرار دائما از شما خارج شود.
- بی اختیاری مفصلی: اسمش کمی عجیب ولی بیشتر در سالمندان اتفاق می افته که سیستم ادراری کاملا سالم است ولی فرد به علت کهولت سن و مشکلات در اندام ها نمی تواند به آسانی حرکت کند و خودش را به موقع به توالت برساند.
علت انواع بی اختیاری ادرار
حالا که با انواع شایع بیماری بی اختیاری ادرار آشنا شدید وقتش که علت هر کدام اش ببینید چی هستش:
علت بی اختیاری استرسی
این مدل از بی اختیاری ادرار زمانی اتفاق می افتد که فشار داخل مثانه در حین فشار از قدرت عضلات مجاری ادرار که وظیفه جلوگیری از خروج ادرار را دارند بیشتر شود. مجرای ادرار لوله ای است که ادرار از آن عبور کرده تا از بدن خارج شود.
هرگونه فشار اضافی ناگهانی روی مثانه، مانند خنده یا عطسه، در صورت داشتن بی اختیاری استرسی، می تواند باعث خروج اتفاقی ادرار از مجرای ادراری شود.
اگر عضله کف لگن ضعیف یا آسیب دیده باشد، یا حتی اگر اسفنکتر مجرای ادرار ( حلقه ای از جنس ماهیچه که مجرای ادرار را بسته نگه می دارد ) آسیب دیده باشد، مجرای ادرار شما ممکن است نتواند بسته بماند. و ادرار ناخواسته از بدن خارج بشود.
علت ضعف این دو عضله ممکن است یکی از موارد زیر باشد:
- آسیب در حین زایمان ( به خصوص اگر نوزاد شما به صورت طبیعی متولد شده باشد )
- افزایش فشار بر روی شکم (برای مثال، به علت بارداری یا اضافه وزن شدید )
- آسیب به مثانه یا مجاری ادرار در حین عمل های جراحی ( مانند برداشتن رحم ،هیسترکتومی، یا برداشتن غده پروستات )
- بیماری هایی که بر مغز و نخاع تأثیر می گذارد، مانند بیماری پارکینسون یا مولتیپل اسکلروزیس ( بیماری ام اس )
- برخی از اختلالات بافتی – عضلانی مانند سندرم اهلرز-دانلوس
- برخی داروهای خاص
علت بی اختیاری اضطراری
نیاز اضطراری و مکرر به دفع ادرار می تواند به علت مشکلاتی در عضلات دترسور که در دیواره های مثانه شما قرار دارد باشد.
عضلات دترسور شل شده تا مثانه از ادرار پر شود، سپس وقتی به توالت می روید منقبض می شوند تا ادرار خارج شود.
گاهی اوقات عضلات دترسور بی دلیل و ناگهانی منقبض می شوند و نیاز فوری به توالت به توالت پیدا میکنید. که این به معنی داشتن مثانه بیش فعال است. انقباض بیش از حد عضلات دترسور هنوز کاملا معلوم نیست به چه علتی می باشد، اما مواردی که احتمالا باعث این نوع بی اختیاری ادرار شوند عبارت است از:
- مصرف بیش از حد الکل یا کافئین ( مانند قهوه، چای و نوشابه های کافئین دار )
- مصرف نکردن آب و مایعات به میزان کافی ( ننوشیدن مایعات به میزان کافی باعث غلیظ شدن ادرار در مثانه شده که باعث تحریک مثانه می شود. )
- یبوست
- بیماری هایی که روی مثانه و مجرای ادرار اثر میگذارد ( مانند عفونت های دستگاه ادراری (UTIs) یا تومورها در مثانه )
- بیماری هایی که اعصاب و نخاع را تحت تاثیر قرار می دهد.
- مصرف یک سری داروی خاص که باعث بیش فعالی مثانه می شوند.
علت بی اختیاری ادراری سرریزی
دراین نوع از بی اختیاری ادرار زمانی اتفاق می افتد که مثانه شما کاملا پر شده ولی خالی نمی شود که دلیل آن انسدادی در لوله های مجاری ادرار است که از خروج ادرار از مثانه جلوگیری می کند
مثانه شما طبق معمول پر میشود ولی یک تفاوتی با قبلا دارد این که هر چقدر هم تلاش کنید باز هم نمی توانید مثانه را خالی کنید در همین زمان که مثانه پر شده و به علت انسداد در مسیر نمی توان آن را کاملا خالی کرد مثانه سرریز شده و مقدار کمی ناخواسته از آن خارج می شود
علت انسداد مثانه و مجاری ادرار چیست؟
- بزرگ شدن پروستات ( اگر آقا هستید )
- سنگ مثانه
- یبوست
یکی دیگر از علت های بی اختیاری سرریزی مثانه ضعف عضلات مثانه ( دترسور ) است که به صورت کامل منقبض نمی شود و ادرار کامل تخلیه نمی شود
علت کامل منقبض نشدن عضلات مثانه می تواند یکی از موارد زیر باشد:
- آسیب دیدن اعصاب ناحیه مثانه ( مانند عمل های جراحی شکم یا آسیب دیدگی نخاع )
- مصرف یکی سری داروهای خاص
علت بی اختیاری ادرار کامل
بی اختیاری ادرار کامل زمانی اتفاق می افتد که مثانه شما اصلا نمی تواند هیچ ادراری را نگه دارد و همیشه در حال خارج شدن ناخواسته ادرار از بدن هستیم. علتش می تواند یکی از موارد زیر باشد:
- بیماری مادرزادی و مشکلات در مثانه از بدو تولد
- آسیب به نخاع ( که باعث مختل شدن سیگنال های عصبی بین مغز و مثانه می شود )
- فیستول مثانه ( یک میانبر کوچک مانند تونل که بین مثانه و ناحیه مجاور مانند واژن بعد از بعضی اعمال جراحی یا زایمان آسیبزا ایجاد میشود.)
بی اختیاری ادرار به علت مصرف داروهای خاص
برخی از داروها عوارض جانبی دارند که می تواند روند طبیعی ذخیره سازی و دفع ادرار را مختل کند و یا حتی میزان تولید ادرار را افزایش دهند.
داروهایی که بر روی سیستم ادراری تاثیر می گذارند شامل:
- مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE).
- دیورتیک ها
- برخی از داروهای ضد افسردگی
- درمان جایگزینی هورمونی (HRT)
- آرام بخش ها
هرگز مصرف داروها را سرخود قطع یا کم نکنید بلکه حتما به پزشک خود اطلاع دهید یا داروی جایگزین برای شما تجویز کند.
بی اختیاری ادرار در بیماران آلزایمری
افرادی که آلزایمر دارند، اغلب دچار بی اختیاری ادرار هستند. که معمولا علت اش پیدا نکردن توالت یا حتی فراموش میکنن که میخواستن برن دستشویی و ادرار کنند این نکته های زیر میتونه بهشون کمک کنه:
- از مصرف قهوه، چای و نوشابه های کافئین دار خودداری کنند ممکن باعث افزایش ادرار شده. اما به هیچ وجه مصرف آب این بیماران را محدود نکنید.
- مسیر سرویس بهداشتی خلوت کنید و همیشه چراغ توالت را روشن نگه دارید یا یک علامت واضح به سمت سرویس بهداشتی بذارید که سریع تر یادشون بیافته.
- به طور منظم سرویس بهداشتی را تمیز کنید.
- هنگام خارج شدن از خانه لباس راحت بپوشند تا سریع بتوانند در بیارند و لباس های جذب نپوشند.
درمان بی اختیاری ادرار
خوشبختانه امروزه با پیشرفت علم، گزینه های زیادی برای درمان موثرتر و بهتری برای درمان این بیماری نسبت به گذشته وجود دارد. انتخاب نوع درمان و داروهای مورد استفاده به شرایط بسیار مختلفی بستگی دارد مثل سن بیمار، شدت بیماری، بیماری های زمینه ای مثل دیابت، سبک زندگی بیمار یا همون لایف استایل که پزشک با توجه به همه این موارد بهترین درمان برای شروع میکنه پس انتظار نداشته باشید برای همه بیماران یک مدل دارو یا درمان استفاده بشود.
ترکیب چند مدل درمانی مانند استفاده از دارو، حرکات ورزشی و… ممکن است برای درمان استفاده بشود ولی در حالت کلی ممکن است یکی از موارد زیر برای درمان شما استفاده بشود:
درمان های غیر جراحی بی اختیاری ادرار
اگر بی اختیاری ادرار ناشی از یک بیماری زمینه ای مثل دیابت باشد، باید همزمان هر دو را درمان کنید.
بسته به شرایط شما ممکن است پزشک قبل از تصمیم به جراحی یکی یا ترکیبی از روش های زیر را برای شما شروع کند:
- تقویت عضله کف لگن که همچینی به اسم تمرین کگل نیز شناخته می شود با انجام این تمرین ساده عضلاتی که از مثانه حمایت میکنند را تقویت میکنیم که این کار باعث کنترل بیشتر روی ادرار و جلوگیری از بی اختیاری ادرار می شود
- سرکوب میل شدید به ادرار در این تمرین میل ناگهانی به ادرار کردن را کنترل میکنیم تا بتوانیم به موقع به توالت برسیم، یه جوری حواس خودمون پرت کنیم، به آرامی نفس بکشیم، عضله کف لگن را منقبض و فشرده کنیم و خودمون به توالت برسونیم.
- زمانبدی توالت در این تکنیک به فواصل زمانی کاملا مشخص به دستشویی می رویم و مثانه خالی میکنیم به آرامی و زمانی که کنترل بیشتری روی ادرار خود پیدا کردید می توانید فاصله بین هر بار رفتن به توالت بیشتر کنید.
- درمان بی اختیاری ادرار با دارو: ممکن است پزشک داروهایی با توجه به شرایط شما داروهایی را تجویز کند پس حتما هر گونه بیماری زمینه ای یا بیماری که درخانواده شما متداول است را به پزشک معالج اطلاع دهید.
- تزریق مواد حجم دهنده: پزشک با تزریق یک سری دارو که باعث حجیم اطراف مثانه می شود به جلوگیری از خروج ادرار ناشی از فشار کمک میکنند. این روش دائمی نبوده و باید تکرار شود.
درمان بی اختیاری استرسی با دارو
اگر بی اختیاری ادرار فشاری با تغییر سبک زندگی و ورزش به صورت چشمگیری بهبود نیابد ممکن است پزشک قبل از تصمیم به جراحی دارویی را به شما توصیه کند.
اگر به هر دلیلی قادر به انجام جراحی نباشید و یا پزشک جراحی مناسب برای شما تشخیص نده ممکن از داروی دولوکستین برای شما تجویز کند. این دارو به عضلات ناحیه مجاری ادراری کمک میکند تا بتوانند جلوی خروج اتفاقی ادرار را بگیرند.
در فاز اول شما باید دو بار در روز از قرص دولوکستین استفاده کنید و پس از 2 تا 4 هفته به مطب پزشک مجددا مراجعه کنید تا پزشک میزان تاثیر و عوارض جانبی دارو را بررسی کند.
عوارض جانبی احتمالی دولوکستین شامل یک یا چندتا از موارد زیر باشد:
- حالت تهوع
- خشکی دهان
- خستگی مفرط
- یبوست
تحت هیچ شرایطی سر خود مصرف دارو را قطع یا کم نکنید و در صورت فراموشی دو تا با هم مصرف نکنید ممکن است باعث عوارض جانبی ناخوشایندی بشود . قبل از هر تصمیمی حتما با پزشک خود مشورت کنید
لازم است دوباره بگوییم که این دارو مناسب همه نیست و پزشک تمام شرایط شما بررسی کرده و سپس تصمیم به تجویز این دارو میگیرد.
درمان بی اختیاری ادرار با جراحی
انتخاب نوع عمل جراحی بسته به علت و نوع بی اختیاری بیمار دارد
برای بی اختیاری ادرار ناشی از فشار به مثانه مانند هنگام عطسه کردن یا برداشتن سنگین ممکن است از روش اسلینگ استفاده کنند که در آن فشار روی مثانه را کم می کنند یا عضلات کنترل کننده ادرار را تقویت میکنند.
یا مثال دیگر برای درمان بی اختیاری اورژانسی از روش افزایش حجم مثانه استفاده می کنند.
یا بسته به علت اش بی اختیاری ادرار می تواند ناشی از بزرگ شدن پروستات باشد که با کم کردن حجم پروستات فشار را از روی مثانه کم کرده و به خروج ادرار از مثانه کمک می کنند و نتیجه آن پر نشدن مثانه و سرریز شدن ادرار می شود.
پیشگیری از بی اختیاری ادرار
همیشه نمیشه از این بی اختیاری ادرار پیشگیری کرد ولی یه سری نکات هست ریسک احتمال بروز این بیماری را کاهش دهید:
- مصرف سیگار را قطع کنید
- اضافه وزن خود را کنترل کنید
- مصرف الکل را حتما قطع کنید
- مصرف بیش از حد کافئین ممنوع
- بی تحرکی نباشید تا عضله کفی لگن شما ضعیف نشود
- یبوست خود را درمان کنید
علائم خطری که باید به پزشک مراجعه کنید:
- ادرار کدر
- خون در ادرار
- درد هنگام ادرار کردن
- ادرار بیش از 8 بار در یک روز
- احساس داشتن حجم زیادی از ادرار ولی خروج مقدار کم
- مشکل در شروع ادرار کردن و جریان ادرار شدت کمی داشته باشه
منابع و مطالعه بیشتر
چنانچه دنبال مقالات بیشتر درباره بی اختیاری ادرار هستید می توانید مقالات تخصصی دکتر آذری پور درباره بی اختیاری ادرار را مطالعه بفرمایید